Let op: overstekende dominees!

Wat heeft het Zuid-Afrika Huis met dominees te maken? Welnu: heel wat predikanten uit Zuid Afrika zijn in het verleden overgestoken om een studie te doen in Nederland.

Een financiële bijdrage van een van de organisaties werkzaam in het Zuid-Afrika Huis was daarbij onontbeerlijk evenals het tijdelijk onderkomen in het Mauritshuis in Utrecht.
Na het einde van apartheid reizen predikanten in vrijheid, hoewel er nog steeds een visum nodig is, heen en weer naar elkaars land. Ze steken over voor onderlinge collegiale bezoeken en cursussen die hen dicht op de huid van elkaars wijze van geloven, werken en leven brengen.

Enerzijds is er verwondering over de herkenbaarheid van de oude banden op geloofsgebied. Zo zijn veel liederen nog hetzelfde van tekst en melodie. Anderzijds is er verwondering over juist de niet herkenbaarheid van elkaars wijze van geloven en gemeente-zijn. Het anders-zijn is een onbekende ruimte tussen ieders eigenheid, die een bron van inspiratie blijkt te zijn. Voor die existentiële andersheid is in gesprekken met collega 19s zelfs een nieuwe term ontstaan: “decentering”.

Decentring

Vervreemding roept je voor een moment weg van wie en hoe je zelf bent. Je luistert en kijkt met nieuwe ogen naar de ander. Soms verwonderd, soms zelfs geschokt. Vanuit het nieuwe kijk je vervolgens ook anders naar wie je zelf bent. Die beweging brengt nooit eerder gestelde vragen naar zowel die andere cultuur als aan de eigen vertrouwde cultuur. De echte ontmoeting roept je voor een moment weg bij jezelf als het centrum van denken, geloven en handelen. Die afstand, ‘decentring’, doet vanzelfsprekendheid doorbreken en schept nieuwe mogelijkheden.

Tegelijk ontstaat een bewustwording dat ieder onlosmakelijk gevormd is door de cultuur waar een mens deel van is. Die culturele bepaaldheid is niet te negeren. ‘Decentring’ is een leerproces en werkt verrassend door in onderlinge ontmoetingen. Dat strekt zich verder uit dan ontmoetingen tussen twee mensen; het laat ons ook kijken naar de verschillen tussen kerk(culturen) zowel in Zuid Afrika onderling als in Nederland onderling. De uitwisseling leert dat juist dankzij de verschillen een nieuwe ruimte ontstaat waar onverwachte dialoog op gang komt. Zo leveren kerken een geweldige bijdrage aan een onderling verstaan en toenadering. Voor Zuid Afrika geldt dat juist kerken te midden van alle sociaal politieke verschuivingen, een bijdrage leveren aan een zoektocht om elkaar tegen alles in te verstaan en te erkennen. Daar kunnen wij in Nederland nog veel van leren.
Om deze uitwisselingen voor meer mensen mogelijk te maken is in 2007 stichting Zebra opgericht. Zij realiseert jaarlijks een uitwisseling tussen predikanten en kerkelijk werkers uit Zuid-Afrika en Nederland. Zij draagt ook zorg voor de financiering van de Zuid Afrikaanse predikanten afkomstig uit hoofdzakelijk de Verenigende Gereformeerde Kerk (VGK) en Nederduitse Gereformeerde Kerk (NGK). Inmiddels zijn met behulp van deze stichting meer dan 60 overstekende dominees gesignaleerd! Wat hebben ze elkaar veel te vertellen, te vragen en te leren.

Uitwisseling

De uitwisseling vindt plaats in een periode van twee weken in kleine groepen van vijf à zes deelnemers. Het ene jaar gaat de reis van Noord naar Zuid, het andere jaar van Zuid naar Noord. De groep gaat een week logeren bij een zelfde aantal collega’s op het andere continent. Ze verblijven in de gezinnen en maken daardoor ‘op de huid’ mee hoe er geleefd wordt: eten, slapen, onderwijs, inkomen, familie, buurt, omgeving. Op deze manier dringt de couleur locale zich op. Tegelijkertijd wordt er intensief meegewerkt in elkaars gemeente of andere pastorale werkplek: kerkdiensten, preken, huisbezoeken, vergaderingen, samenwerking met andere kerkgenootschappen.

Zo ontstaat inzicht in wat de invulling en betekenis van het ambt betekent in die andere cultuur. En let wel: er is een aanmerkelijk verschil. In Nederland lijkt het kerkelijk leven op te schuiven naar een marginaal verschijnsel. “Het is er zo vol dat nergens nog ruimte is voor God”, zei een collega. In Zuid-Afrika, al worden de signalen van secularisering daar ook zichtbaar, is geloven in God nog verweven met het hele dagelijks leven. In sommige culturen lijkt een God die een nieuwe toekomst schept, meer waard dan brood. D. Martin Goosen uit Piketberg verwoordt het zo:

‘Die Nederlanders is baie gereserveer’ ook wat godsdiens betref. Ek vermoed dit is omdat hulle weet dat hulle nie ooreenstem wat persoonlike geloofsoortuigings betref nie, en daarom stel hulle nie hulself of mekaar bloot nie. Die oggend en aandgodsdiens en die gebede by ete hier is formulerings uit boekies uit – dus uitgeskryfde gebede en tekskeuses – niks spontaan uit die hart uit nie.
Het bezoek raakt niet alleen de andersheid van de kerkelijke cultuur maar ook de andersheid van de maatschappelijke en politieke cultuur. Het is een intensieve periode, niet alleen voor diegene die te gast is maar evenzeer voor wie gastheer of gastvrouw is. Iemand kijkt op je vingers. Goosen:

“Ek dink die grootste waarde van die besoek het vir my gelê in die feit dat ek my indrukke en gedagtes oor die situasie in Suid-Afrika en die rol van die NG Kerk aan iemand moes verduidelik wat nie vanselfsprekend idees daaroor het nie. Dit het my die geleentheid gegee om my indrukke en gedagtes in woorde te hoor en bewus te word van my eie worsteling om sin te maak uit die gebeure van die afgelope paar dekades”.

Aansluitend aan de week in de gemeente volgen alle deelnemers samen een cursus, waar zich andere geïnteresseerden bijvoegen. Wordt de cursus door Zuid Afrikaanse predikanten gegeven dan zijn de thema’s gericht op spirituele onderwerpen. Andersom brengen Nederlandse docenten in Zuid Afrika inzicht in de contextuele benadering van het pastoraat. Een helpende zienswijze die bijdraagt om familie in verschillende generaties met elkaar te verbinden ondanks de breuken en verschillen. De uitwisseling vindt tot nu toe plaats in de provincie West-Kaap, omdat daar de samenwerking tussen NG kerk en VKG volop in ontwikkeling is.

Tijdens de cursusweken wordt er intensief geleerd, niet alleen wat inhoud en methode betreft maar ook uit de onderlinge ontmoetingen. Zo hebben predikanten van de Verenigende Gereformeerde Kerken en de Nederduitse Gereformeerde Kerk elkaar soms voor het eerst echt ontmoet, iets gezien van wat hun drijfveer om in het ambt te staan heeft te maken met hun zo verschillende geschiedenis. Hoe verschillend die geschiedenis ook is geweest, het blijkt dat hun loyaliteit naar familie of groep, motiveert om betrokken te zijn. Goosen:

‘Terselfdertyd weet ek dat ek beslis persepsies van ‘andere’ het wat nie noodwendig klop met die werklikheid nie – dat ek soms groepeer en lojaliteite sien waar dit nie noodwendig bestaan nie – of in elk geval nie soos ek dit veronderstel nie. Dit bring ook vervreemding-  wanneer ons mekaar se lojaliteite oppervlakkig beskou en beoordeel. Ou lojaliteite word verdag gemaak of opgehemel. My indruk is egter dat lojaliteit nie werklik verskuif nie, maar wel duideliker uitkristaliseer. Die vraag is of hierdie verhelderde lojaliteit steeds beklem of kan bevry.’

Rood licht

In de maand april vertrekt er weer een groep richting Zuid Afrika. We hebben weer veel te leren van elkaar. De kosten voor de reis van Noord naar Zuid worden geheel bekostigd door de predikanten zelf. Wat betreft de kosten voor de uitwisseling van Zuid naar Noord in 2013 zijn er grote zorgen.

Stichting Zebra bekostigde tot nu toe een groot deel van de reiskosten in Zuid-Noord uitwisselingen. Daartoe werden diverse fondsen aangeboord die nu, door de economische crisis, helaas niet meer in staat zijn een bijdrage te doen. Daarbij geeft het seminarie te kennen niet langer de cursuskosten voor de gasten te betalen. Ook dat is de werkelijkheid: de klinkende munt die de uitwisseling bedreigt. Het zou ontzettend spijtig zijn dat op de oversteekplaats voor predikanten een rood licht wordt geplaatst. We willen nog volop dominees zien oversteken!

Drs. N van Doorn is predikant te Biggekerke/ Meliskerke en docent contextueel pastoraat.

Wilt u het werk van Stichting Zebra steunen, dan is uw gift meer dan welkom op gironummer 100 944 98, Badhoevedorp. Uw gift is aftrekbaar van de belasting.